گندزدایی چیست؟

اولین بار Semmelweis ارزش شستن دست‌ها با محلول‌های گندزدا را در پیشگیری و کاهش دادن مرگ‌های ناشی از عفونت‌های پس از زایمان نشان داد، سپس لیستر (Lister) نیز موفق شد با به کارگیری اسید کربولیک شمار عفونت زخم‌ها را کاسته و از آنها پیشگیری نماید.

اهمیت استفاده از مواد گندزدا حتی در عصر طلایی آنتی بیوتیک‌ها نیز کاسته نشده و در حال حاضر  استفاده از روش‌های عفونت زدایی، گندزدایی وسترون سازی از پایه‌های مهم برنامه‌های موفق کنترل عفونت‌های بیمارستانی است. برای عفونت‌زدایی هوا، آب، محیط فیزیکی، وسایل و مواد و محیط‌های بیولوژیک روش‌های گوناگون فیزیکی و شیمیایی وجود دارد و پیرامون این روش‌ها سئوالات زیادی مطرح است.

تعاریف و اصطلاحات گندزدایی و عفونت‌زدایی:

پاک کردن|Cleaning: یعنی زدودن "دبری‌ها" یا مواد قابل رویت با آب.

سترونسازی|Sterilization: یعنی استفاده از روش‌های فیزیکی یا شیمیایی به منظور از بین بردن و تخریب کلیه اشکال ارگانیسمی از جمله اسپورها.

گندزدایی|Disinfection: یعنی استفاده از روش‌های فیزیکی یا شیمیایی به منظور کم کردن بار میکروبی.

آلودگیزدایی|Disinfestation: یعنی از بین بردن انگل‌های خارجی که ناقل بیماری‌اند مثل گال و شپش.

Bio deterioration: یعنی تخریب فعالیت‌های بیولوژیک.

Decontamination: یعنی عفونت زدایی ابزار آلوده به طوری که برای استفاده بی خطر و مناسب باشند.

Fumigation: یعنی استفاده از دودها و بخارات مواد عفونت‌زدا.

Pasteurization: یعنی استفاده از حرارت ۶۰ درجه سانتیگراد تا نیم ساعت.

کلریناسیون|Chlorination و ازونیزاسیون|Ozonization: یعنی استفاده از کلر یا ازون برای سالم‌سازی آب.

مادهگندزدا|Disinfectant: ماده‌‌ای است که برای کم کردن بار میکروبی از روی سطوح بیجان و اجسام بکار برده می‌شود.

آنتیسپتیک|Antiseptic: ماده‌ای است که بازدارنده فعالیت ارگانیسم‌ها از روی بافت‌های زنده است.

آنتیبیوتیک|Antibiotic: ماده آلی شیمیایی است که توسط ارگانیسم‌ها تولید می‌شود و باعث بازدارندگی یا کشتن ارگانیسم‌های دیگر در انسان، حیوانات و گیاهان می‌شود.

دترجنت|Detergent: ماده‌ای است که با استفاده از کشش سطحی آلودگی را می‌برد.

سنیتایزر|Sanitizer: ماده بهداشتی است که با مواد ضدمیکروبی همراه است.

مواد ژرمیسید|Germicide، بایوسید|Biocide، باکتریسید|Bactericide، ویریسید|Viricide، فونژیسید|Fungicide، اسپوریسید|Sporicide و اویسید|Ovicide، نیز کشنده ارگانیسم، اعم از باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپورها و تخم انگلی‌ها هستند.

اصطلاح دئودورانت|Deodorant  نیز برای مواد خنثی کننده بوهای بد و Bleach  برای مواد رنگ بر بکار برده می‌شوند.

گندزدایی|disinfection:

گندزداها یا Disinfectant موادی هستند که برای نابودکردن ارگانیسم‌های موجود در محیط و اجسام غیرزنده بکار می‌روند. گندزداها پاک کننده ابزار، وسایل، لباس‌ها، سطوح، کاشی‌ها، دستشویی و حمام هستند. این مواد که اغلب شیمیایی هستند با اثر بر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر ارگانیسم‌ها آن‌ها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند. در حالیکه ضدعفونی‌کننده‌ها یا آنتی‌‌سپتیک‌ها دسته‌ای از مواد هستند که در سطح پوست، بدن و در بافت‌های زنده استفاده می‌شوند.

گندزدایی آب و پساب با هدف پاکسازی عامل‌های میکروبی بیماری‌زا، کنترل میکروارگانیسم‌های مزاحم، ممانعت از رشد مجدد میکروبی در شبکه‌های انتقال و توزیع و حذف یا تقلیل رنگ، طعم و بوی آب به انجام می‌شود.

ناخالصی‌ها و آلودگی‌های متداول آب:

آب صددرصد در طبیعت یافت نمی‌شود. در آب ممکن است ناخالصی و آلودگی‌های زیر دیده شود:

الف) گازها: نظیر Co2، هیدروژن سولفره ، ازت و اکسیژن

ب) ترکیبات شیمیایی: مانند کلسیم، منیزیم، سدیم، فلوئور، آهن، سولفاتها، بی‌کربناتها، نیترات‌ها و نیتریت‌ها و غیره

ج ) مواد معلق غیر زنده مانند ذرات رس و ماسه‌های ریز

د ) مواد معلق زنده مانند باکتریها، قارچ‌ها، جلبک‌ها، انگل‌ها و ویروس‌ها

میکرب‌های بسیاری از بیماری‌ها که همراه مدفوع، ادرار، استفراغ دفع می‌شوند می‌توانند سبب آلودگی آب و محیط زیست شوند.

مهم‌ترین شاخص آلودگی آب تاکنون کلی فرم بوده که دارای گونه‌های متفاوتی می‌باشد. نوع خاصی از دسته کلیفرم‌ها بنام اشرشیاکلی (Coli - E) که منشاء مدفوعی دارد به عنوان شاخص آلودگی آب انتخاب گردیده است.

راه‌های متداول گندزدایی آب:

1. جوشاندن آب: با جوشاندن صحیح آب بسیاری از عوامل بیماری‌زا نظیر باکتری، کیست و تخم انگل از بین می‌روند. برای مقادیر کم آب درمنازل، میتوان پس از جوشاندن (به مدت یک دقیقه ازشروع نقطه جوش) آن را ضدعفونی و عاری از میکرب نموده و پس از سرد شدن بدون جابجا نمودن به ظرف دیگر، برای شرب از آن استفاده کرد.

2. کلر زنی: یکی از راه‌های متداول ضدعفونی و گندزدایی آب و پساب‌ها کلرزنی می‌باشد. به دلیل مزایای متعدد کلرزنی در تحقق سلامت میکروبی آب، سازمان جهانی بهداشت به صراحت اعلام کرده است که پیامدهای بهداشتی ناشی از فرآورده‌های جانبی کلرزنی، در مقایسه با عدم کفایت انجام آن، بسیار جزئی است و کلرزنی آب بدون توجه به کنترل فرآورده‌های جانبی حاصل از آن باید انجام ‌شود.

انواع گندزداهای آب:

1. آنهایی که با واکنش شیمیایی عمل گندزدایی را انجام می‌دهند نظیر کلر، دی اکسید کلر، برم ، ازن و ...

2. آنهایی که فیزیکی عمل می‌کنند مثل اشعه ماوراء بنفش و گرما

این گروه از گندزداها برای حجم کم مناسب بوده و به دلایل اقتصادی برای گندزدایی آب‌ها و فاضلاب عموما از مواد شیمیایی استفاده می‌شود.

مقایسه روش‌های مختلف گندزدایی آب آشامیدنی

نوع روش پارامتر	UV	کلریناسیون	ازن
نوع واکنش	فیزیکی	شیمیایی	شیمیایی
هزینه و سرمایه مورد نیاز	کم	متوسط	زیاد
هزینه نصب و راه اندازی	کم	متوسط	زیاد
هزینه نگهداری	کم	متوسط	زیاد
مدت زمان نگهداری	کم	متوسط	زیاد
کیزان گندزدایی	عالی	بسیار خوب	غیر قابل پیش بینی
مدت زمان تماس	1 تا 5 ثانیه	25 تا 45 دقیقه	5 تا 10 دقیقه
میزان خطر برای استفاده کنندگان	کم	متوسط	زیاد
مواد سمی	خیر	بله	بله
تغییرات شیمیایی آب	خیر	بله	بله