سایه سنگین بحران بر سر منابع آب

در نیمه دوم قرن بیستم جمعیت جهان دو برابر شد و به تبع آن تولید غذا نیز دو برابر و سرانه مصرف مواد غذایی در کشورها به ویژه در کشورهای در حال توسعه نیز 30 درصد افزایش یافت.

با افزایش سرانه مصرف در دنیا اولین کاهش در امر منابع و به ویژه منابع آب دیده شد به طوری که برخی کشورها را به واردات آب واداشت. حال باید دید کدام بخشها بیشترین سهم را از مصرف آب دارند.

کشاورزی عامل اول مصرف آب در دنیا

در حال حاضر حدود 70 درصد از منابع آب شیرین در جهان در بخش کشاورزی مصرف می شود. به دلیل رشد مداوم جمعیت جهان رقابت بر سر آب برای تولید مواد غذایی روز به روز بیشتر شده است و از این رو اثرات ناشی از بهره برداری بیش از حد از منابع آب و خاک،  توجه به مسایل زیست محیطی را با هدف توسعه و بهره برداری پایدار از منابع آب و خاک بیشتر کرده است.

استفاده از روشهای سنتی ، عدم تناسب اندازه زمینهای کشاورزی با تولید محصول ،کمبود آموزش و ترویج کشاورزان ، کمبود اعتبارات دولتی و  عدم اعتماد کشاورز به روشهای نوین برای حفظ منابع اقتصادی سبب شده تا این بخش سردمدار مصرف آب شیرین در دنیا باشد.

آمارهای تکان دهنده بی آبی در دنیا

نگاهی به آمار های جهانی گویای این واقعیت است که بحران آب در تمام دنیا وجود دارد و فقط خاص کشورهای جهان سومی نیست. هر چند قرار گیری این بحران در کنار بحرانهای دیگر به این مشکل دامن زده اما امروزه کشورهای توسعه یافته هم با این بحرانها دست و پنجه نرم می کنند و سالانه خسارات سنگین اقتصادی بابت آن می دهند. برای مثال برخی کشورهای اروپایی بودجه سالانه برای کمبود آب در نظر می گیرند .حال با هم برخی از این آمارها را مرور می کنیم  :

- در کشورهای در حال توسعه بیش از 1.1 میلیارد نفر فاقد دسترسی به آب شرب و بهداشتی هستند.

- سالانه حدود 2 میلیون نفر در جهان به خاطر بیماری های مرتبط با آب می میرند.

- سرانه آب قابل دسترس در جهان از 17 هزار متر مکعب در سال 1950 به زیر 5 هزار متر مکعب در سال 2025 خواهد رسید.

- در حال حاضر حدود 25 درصد از جمعیت قاره آفریقا یعنی حدود 200 میلیون نفر کمبود آب را تجربه می کنند.

جمعیت نقشه تآمین منابع آب آینده

بر اساس برآوردهای انجام شده جمعیت جهان در سال 2050 به حدود 9 میلیارد نفر خواهد رسید. لازمه تامین امنیت غذایی این میزان جمعیت، استفاده منطقی و بهینه از منابع آب و خاک کشورها است.

این در حالی است که خیلی از کشورهای جهان امروزه فشار قابل توجهی را بر منابع آب و خاک تجربه می کنند که ناشی از کمبود بارش ، تغییر الگوهای زمانی و مکانی بارش و وقوع خشکسالی های پی در پی است. اثرات تغییر اقلیم نیز فشار مضاعفی را بر وجود منابع آبی ، قابلیت دسترسی به منابع آب و تامین آن وارد می کند. تغییراتی که حل بحران آب را پیچیده تر از پیش می کند .حال باید دید بهترین روش برای کشوری مثل ایران چه روشی است ؟

جامعه روستایی همزاد منابع آب

حیات جوامع روستایی و امنیت غذایی آنها به طور مستقیم با وجود آب و مصرف آن گره خورده است. لازمه امنیت غذایی امکان تولید محصولات کشاورزی بوده و این امر تحت تاثیر دسترسی به منابع آب است. در حال حاضر حدود 70 درصد از گرسنگان جهان در جوامع روستایی زندگی می کنند. مناطقی که کشاورزی در آنجا یا به طور مستقیم شکم گرسنگان را سیر کرده و یا از طریق اشتغال غیرمستقیم در این بخش درآمد مورد نیاز را برای خرید مواد غذایی تامین می‌کند. به دلیل نگاه سنتی به مصرف آب در دنیا در روستاها ، این امر در دراز مدت نه تنها سبب خشکی چاه ها می شود بلکه به دلیل تغییر کاربری اراضی سبب مهاجرت و بحرانهای اجتماعی می شود. پس بحران آب در بحرانهای اجتماعی بی اثر نیست.

آب کلید امنیت غذایی

بانک جهانی امنیت غذایی را «دسترسی همه مردم در تمام اوقات، به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم» تعریف می‌کند. آب کلید امنیت غذایی است و تامین امنیت غذایی تنها از طریق استحصال و بهره برداری از منابع آب تجدید شونده محدود در آینده امکان پذیر نخواهد بود. تولید بیشتر با آب کمتر نخستین، ساده ترین و کم هزینه ترین راه تامین امنیت غذایی است. صرفه جویی در مصرف آب در تمام مراحل زنجیره تامین، از تولید تا مصرف، به منظور حصول اطمینان از بهره وری آب باید انجام شود.

چاره کار چیست ؟

راه حل های برون رفت از بحران های پیش رو در هر جامعه ای با توجه به سطح فرهنگ متفاوت است و نمی توان گفت اگر طرحی در یک کشور به نتیجه رسید در ایران هم سبب بهبود منابع آب می شود .اما در نهایت می توان به این نتیجه رسید که برخی راه حلهای کلیدی به شرح زیر است :

-   مدیریت آب در مزرعه با استفاده از روش ها و شیوه های نوین آبیاری به منظور تولید مواد غذایی با مصرف آب کم

- برنامه ریزی برای ارتقا مصرف بهینه  آب

-  هماهنگ سازی و هم سو سازی سیاست های اقتصادی و اجتماعی با اصول توسعه پایدار منابع آب و خاک.

-   تدوین و اجرای برنامه های کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت به منظور سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش اثرات ناشی از وقوع خشکسالی ها.

-  تغییر کشاورزی سنتی به کشاورزی صنعتی و تجاری به منظور بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک.

-  توسعه تجارت آب مجازی در سطح جهان به منظور تامین مواد غذایی در مناطقی از جهان که با کمبود منابع آب و خاک مواجه است.